25.2.2024 cumartesi günü İstanbul Şişli’ de Cemil Candaş Kültür Merkezinde saat 09.00- 17.00 arasında yapılan CUMHURİYETİN 100.YILINDA ALEVİLER konulu bir konferansa konuşmacı olarak katıldım. Konferansı HALKLARIN DEMOKRATİK KONGRESİ VE DEM birlikte düzenlediler. Emeklerine sağlık. Hak Hizmetlerini kabul etsin.
Konu Başlıkları :
- ERKAN CUMHUYET DÖNEMİNDEN BU GÜNE SİYASEL SİSTEMDE ALEVİLER.
- TOPLUMSAL DEĞİŞİM DİNAMİKLERİ BAĞLAMINDA MUHALEFET VE ALEVİLER.
- SİYASAL KATILIM ARAYIŞLARI , SİYASAL ÖZNE, OLMA VE YEREL YÖNETİMLERE KATILMA TEMELLERİ
- ALEVİLER NASIL BİR GELECEK İSTYOR.
- ÖNERİLER VE SONUÇ BİLDİRGESİ .
Oturum Başkanlığını Ali Kenanoğlu’nun taptığı üçüncü bölümde Tahtacılar ile ilgili konuşmamı orada sundum. O konuşmamı paylaşıyorum.
GAVURDAĞLARININ İKİ YÜZÜNDE TAHTACILAR
Tahtacıların ataları binlerce yıl boyunca hep göç etmişler. Ural, Altay, Karadeniz, Akdeniz, Balkanlar , dur durak bilmeden İklim şartları uygun , daha ılıman yerlere göç etmişler. Önce gelmişler. Yerleşip insanca yaşamaya başlayınca birileri onlara size daha iyi yer verelim bir daha göçün demişler.
Selçuklu, Osmanlı onları öncü güç yapmış. Gittikleri yerleri imar etmişler. Tam yaşama sıkı sıkı sarılacaklarken, tekrar göç edin demişler.
Osmanlı’nın içine halifelik ile birlikte vahabi egemenliği başlayınca, onları kendilerine benzetmek için , ümmet olun demişler. Onların insan sevgisi ile yoğrulmuş inançları yerine Sünni İslam olacaksınız , demişler.
İşte kavga burada başlamış. Direnme başlamış. İnançlarını, yaşam biçimlerine sahip çıkma adına dağlarda kendilerine yeni yerler bulmuşlar. Osmanlının Kuyucu Murat Paşa, Gedik Ahmet Paşa nın zulmünden dağlara kaçarak kurtulmaya çalışmışlar.
Bulgar Dağlarında Gagavuzlardan , Tahtacı lığı öğrenmişler. Deve , koyun, keçi ile yaşam yerine katır, eşek at ile yola çıkmışlar.
17- 18. Y.yılda , Şeyh Safi /Erdebil ocağına bağlı iki ocak içinde kümelenen tahtacıları, Gavur Dağları/Amanos dağları eteklerinde görmeye başlamışız.
Gavur Dağlarının Doğusunda, Gazi Antep İslahiye Kabaklar da İbrahim Sani Dede’nin önderliğinde yaşam süren Türkmenleri ; Osmanlı Kıbrıs, Girit’e zorunlu iskana göndermeye başlayınca, kimileri gitmiş, kimileri de Antalya, Aydın yöresine kaçmışlar. Ocakları da Aydın Kızılcapınar/ Reşadiye taşınmış. İşte İbrahim Sani dede ocağına bu tarihten sonra Aydınlı Tahtacıları olarak anılmaya başlanmış.
Gavur Dağlarının batısında , Bulgar Dağlarından Ereğli , Karaisalı derken Adana Ceyhan Evciler köyünde gelen Durhasan Dede ise Yanyatırlılar Ocağını kurar. Adana, Mersin, Antalya, Ege ve Çanakkale ye kadar tahtacıların önderi olur.
Durhasan Dede hakka yürüyünce Adana Beyler Beyi onun eşine göz koyar. Ana çocuklarını toplar, kavga dövüş etmeden İzmir Nif Dağına göç ederler. Oradan da Narlı Dere ‘de Ocak ışığı yanmaya devam eder. İşte diğer tahtacı ocağı Yanyatır/ Narlı Dere Ocağı olarak taliplerini bir araya getirir.
Süveyş kanalının yapılması ile birlikte kereste ihtiyacı İçel, Adana da bulunan iskelelerden sağlanmaya başlar. Osmanlı ya para vererek Paşalık unvanı alan Hacı Paşalar orman kesim işini alırlar. Nerede tahtacı obası varsa, oraya haber gider. En büyük haberci ise Ocak Dedeleridir. Her yıl meydan açtıkları obalara giderler haber verirler.
İşte bu kez tahtacılar kendi istekleri ile göç etmeye başlarlar. Daha önce Kıbrıs, Girit e sürgünden kaçan Tahtacılar Alanya, Antalya, Burdur dan Silifke, Mersin, Adana’nın Dağlarına tekrar gelirler.
Bu arada demir yolu inşaatları başlar. Adana, Aladağ , Karaisalı, Pozantı da bulunan Gagavuz Türklerinden orman işin inceliklerini öğrenen tahtacılar demir yollarında da çalışmaya başlarlar.
19.y.y. Adana, İçel vilayetlerinde binlerce tahtacı iş bulur. Çalışmaya başlar. Hacı Paşalar biter Mersin de Kazaklar ve T.İş Bankası ile çalışmaya devam ederler. 1950 lerde İçel Kızılkaya köyünde 350 hane kesim yaparken iş biter, orada bulunan tahtacılar göç ederler.
Bu kez paraları vardır Muğla Fethiye , Ortaca, Köyceğiz, Antalya Hızır Kahya, Serik, Elmalı , Mut köyleri, Rumlardan kalan yerleri hazine den satın alırlar yurt kurarlar.
Muğla da tahtacılara ADANALI da derler. Kesim sonrası bir çok oba buralara gelip yerleşmişler. Balıkesir Edremit körfezinde Mehmet Alan, Çamcı köylerinde karşımıza Adanalı çıkar.
“ Tünelin ucundan geldik “ derler. Tünelin bir ucu Belemedik /Pozantı, diğer ucu Nergislik, Karaisalı .
Tahtacılar nereye giderlerse gitsinler. Ocak dedeleri onların yanına gitmiş, en az yılda bir kez meydan açılmış, dede, talip bir araya gelmiş, ikrar verip, musahip olmuşlar.
Tahtacılarda musahiplik olgusu hiç kopmamış, özellikte ormanda çalışırken, hep bir birlerine yardım etmeye devam etmişlerdir.
Bu günlerde meydan açılan her tahtacı yerleşim yerinde alevi inançları , tahtacı gelenekleri devam ediyor. Kimi yerlerde ise düğünde şenlikte, mengisi, samahı ve dolusu kalmış.
1960 lı yıllarda köylere giden Türk İslam sentezci araştırmacılar, onlara yeni kimlikler bulmuşlar.
Siz saf Türk ırkısınız, Türkmensiziniz , Vallahi Horasan dan geldiniz demişler. Ama tahtacı köylerinde komşu sünni Yörüklere Türk derler.
Onlarda 1860 lara kadar Toroslarda alevi iken, oradan, oraya göç etmemek için sürgün gitmemek için sünni olmuşlar. Çocuklarını adı, eşe Fatma, Hüseyin, Ali, Hasan…
Ortak paydaları çoktur. 21 Mart ta Nevruz, 6 Mayıs Hızır Ellez hep birlikte kutlarlar.
Tahtacılar inanç özgürlüğü için Osmanlı ile kavga yerine kendilerini dağlara vurmuşlar. Doğa ana onlara ormandan ekmek vermiş. Orman ile dost olmuş. Zaman gelmiş ormanı keseceksin demişler. Onu keserken rızalık istemişler, hayırlı duaları etmişler.
Bu gün Gazi Antep’ten Çanakkale ye kadar gördüğümüz tahtacılar Şeyh Safi /Erdebil ocağına bağlı alevi erkanlarını yürütmeye çalışıyorlar. Dedik ya dede , talip bir araya gelirse yol, erkan yürüyor.
Samahların içinde yer alan Figürler ile Hititlere benzeriz, sazımız ile Uygurlara gideriz. Bir bakmışsınız Hubyar , Çepnilere benzer Arzuman Ocağı ile dost oluruz. Şunu söylemek mümkün, biz Anadolu da binlerce yıllık geçmişin içinden gelmişiz. Doğa, güneş, çevre ve canlılarla barışık, Her bir dönemden bir güzellik almışız.
Şeyf Safi /Erdebil Ocağının temeline baktığımızda İnsan , en iyi insan Şah Hüseyin, üçler, beşler, on iki imamlar kırklar. Rivayet olunur ki ; Şeyh Safi ocağı kurulurken, 200 yakın sofi bir araya gelmiş, 70 yıl da Şeyh Safi Buyruğunu meydana getirmişler.
Rivayet ya; saz, söz , samahlar Şeyh Haydar döneminde girmiş. Hani sorarlar ya Şah Alim, Şah Hüseyin saz çalmış mı ? Yanıtı burada sanırım.
Alevi erkanında 12 İmamlar, Kerbela, nefesler, samahlar cem in olmazsa olmazıdır.
Cumhuriyetin 100. Yılında Alevilik :
1908 de ittihat terakki ile biraz nefes almış, ama Halife uzantıları özellikle Nakşiler aleviler üzerinden ellerini hiç çekmemişler. Ahmet Yesevi ‘ye bağlama yalanı ile Alevileri kendilerine benzetme savaşına devam etmişlerdir.
1946 yılında TRT adına araştırma yapan Muzaffer SARISÖZEN , ozanımız Felteş Dede’ye sorar:
“ Ali’yi mi seversiniz, Muhammet’ mi ?”
“ Onlar bizim ötemiz , birbirinden ayrılmaz. Biz Mustafa Kemal’e severiz. “
“ Neden “ derler.
“ O gelinceye kadar ne zaman öldürüleceğimizi bilmiyorduk . şimdi en azından öldürülmeyeceğimizi biliyoruz. “
İşte Tahtacılarda Cumhuriyet e bakış açısı. Hani derler ya Türkiye Laiktir. Laik Kalacak. Bu söz yasalara konmuş, ama bir türlü gerçekleşmemiş. Ama yaşadığımız ülke Laik olmalı. İşte o zaman ülkede barış olur, ülkede ötekiler olmaz. Halife şeriat sevdalılarına yer kalmaz.
Tahtacı yerleşim yerlerinde , tüm aleviler gibi aynı şekilde öteki olmaya devam ediyor. Irgat, maraba olursa, bekçi olursan , hademe olursan en iyisi sensin. Ama bir yerde söz sahibi olmak istersen ; o zaman öteki oluyorsun.
Kırk yıl hizmet etmişsin;
“bir kere de ben yöneteyim .” deyince olmaz diyorlar.
Tahtacılar hala orman da kesim işine devam ediyorlar. Birileri kesim işini alıyorlar. Haydi gelin çalışın. Eskiden katırları kamyona yükleyen gidiyordu. Bir katır, bir balta, ağacı kesecek kol astar, bıçkı.
Şimdilerde onu yerini traktör, bıçkı motoru. Artık kamyona bir traktör yüklüyorsun gidiyorsun.
Bütün iş kollarında sosyal güvence olmasına rağmen, orman da kesim yapan orman işçinin sosyal güvencesi yok. Ormandan kesim işini alamıyorlar. Birlik kurmaları, orman-kur gibi bir sosyal güvence ağına alınmaları gerekmekte. Orman bakanlığı zaman, zaman kesim için onlarla direk temas etse de iktidar yanlısı değilsen ormana giremiyorsun. Şimdi tahtacılar içinde iktidar partisinden olmaya başladılar. Partiye üye, toplantılarına katılıyorlar. Ama oylarını vermiyorlar. Cumhuriyetin 100.yılında hala sosyal güvencesi olmayan bir toplum var.
Önce Cumhuriyete sahip çıkacağız. Bu yaşamın olmazsa olmazı. Ama bir şeyler yapmalıyız. Tüm ezilenler, Tahtacısı, Kürdü, Türkü, Ermeni, Rum, Ezidi, Süryani , Laz ‘ı bir araya gelip, berikilere bir yanıt vermek lazım.
Ötekiler bir araya gelecek, berikileri gönderecek. Cumhuriyet , halkın iktidarı egemen olacak. O zaman insan odaklı bir dünya düzeni.
Yola girip, ikrar verince musahip oluruz. Orada kardeşlik, dayanışma ruhu başlar. O işte o ruha gereksinim var.
Asırlar öncesi Şeyh Bedrettin , Rum’u, Ermeni, Türk’ü, Kürdü bir araya getirmiş, musahip kılmış.
“ Yârin yanağından gayrı tasada, kaygıda ortağız “ demiş. Ne güzel demiş .Bakınız mücadele sonunda cem evlerimiz yapılmış. Ama içleri boş. Orada Dede talip buluşmalı, ikrar verip, musahip olmalı. İşte o zaman yol erkan sürecek, alevi inancı anlam bulacak.
Ne dedik:
“ ötekiler bir araya gelecek, berikileri gönderecek. “
